Organisatie van het toezicht
Toezicht is het beoordelen of een handeling of zaak voldoet aan de eisen, en ingrijpen als dat niet het geval is. Met deze taak zijn verschillende toezichthouders belast. Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties is verantwoordelijk voor het algemene beleid en het stellen van kaders voor het toezicht.
Inspecties en toezichthouders
Er zijn nu tien rijksinspecties, die onderdeel uitmaken van ministeries. Daarnaast functioneren toezichthouders als zelfstandig bestuursorgaan op basis van het instellingsmotief ‘onafhankelijke oordeelsvorming’. Het gaat hier om de markttoezichthouders, zoals de ACM en de Kansspelautoriteit.
Bij beleidsontwikkeling dienen toezichthouders vanuit hun kennis over de praktijk een onafhankelijk oordeel te geven. Tussentijds informeren toezichthouders beleid, politiek en samenleving over de stand van zaken van datgene wat het kabinet in de maatschappij wil bereiken.
Achteraf dienen bij beleidsevaluaties de bevindingen van toezichthouders te worden meegenomen. Bevindingen van toezichthouders spelen zo een rol bij het opstellen van nieuw beleid en het aanpassen van bestaand beleid.
Rijksinspecties
De inspecties van het Rijk hebben een zo hoog mogelijke positie binnen het ministerie, direct onder de SG. Er zijn op dit moment tien rijksinspecties, die samenwerken in de Inspectieraad. Dit zijn:
- Agentschap Telecom
- Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed
- Inspectie Leefomgeving en Transport
- Inspectie van het Onderwijs
- Inspectie Justitie en Veiligheid
- Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid
- Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit
- Staatstoezicht op de Mijnen
- Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd
- Inspectie Veiligheid Defensie
Toezicht binnen ministeries
Een zeer grote toezichtsorganisatie met een breed takenpakket kan de status krijgen van een directoraat-generaal. Zo'n organisatie wordt inspectie genoemd, en staat binnen het ministerie op hetzelfde niveau als andere directoraten-generaal. Een inspecteur-generaal voert overheidstaken uit met een zeer grote complexiteit, kent zwaar extern overleg en een structureel politiek en maatschappelijk afbreukrisico. De instellingscriteria staan in het Kader Topstructuur en Topfuncties Rijk 2023.
Voor taken met minder complexiteit, minder zwaar overleg of minder afbreukrisico kunnen inspecties met de status van directie worden opgericht. Een kleine organisatie met toezichtstaken, met een beperkte complexiteit, kan ook onderdeel vormen van een directie.