Inkomsten van gemeenten

Bron: CBS, COELO en ministerie van BZK.

Toelichting: De cijfers tot en met 2015 zijn op basis van de jaarrekeningen. De cijfers 2016 en 2017 zijn op basis van de begrotingen.

Bron: CBS (Statline)

In de jaren 2008 tot en met 2013 komt gemiddeld 13% van de totale baten van gemeenten uit onttrekkingen uit reserves. De onttrekkingen aan de reserves zijn een bijzondere baat omdat het hierbij niet gaat om bedragen die de gemeenten ontvangen van derden, maar om een boekhoudkundige verrekening. Deze baten zijn opgenomen om aansluiting te houden met de totale inkomsten die het CBS publiceert op Statline. Het gaat hier om de onttrekkingen uit alle reserves, dus uit de algemene reserve en de bestemmingsreserves. Maar wat zegt dit bedrag eigenlijk?

Onttrekkingen, maar ook toevoegingen

Bovenstaande grafiek maakt duidelijk dat gemeenten niet alleen geld uit de reserves halen (onttrekken), maar ook geld aan die reserves toevoegen. Ook blijkt dat de onttrekkingen in de jaren 2010 tot en met 2013 hoger waren dan de toevoegingen. Dit is ook het beeld dat de gemeenten verwachten voor de jaren 2014 en 2015.

Waarom is er een relatief groot verschil tussen 2013 en 2014?

Het grootste deel van het verschil wordt veroorzaakt door een combinatie van boekhoudkundige voorschriften, behoedzaamheid van gemeenten enen de basis voor de publicatie van begrotingscijfers op Statline door het CBS.

Meer informatie over het boekhoudkundige verschil tussen begroting en rekening

Detailinformatie per gemeente (bron: CBS-Statline)

• begrotingscijfers baten en lasten mutaties reserves 2008-2014
• jaarrekeningcijfers baten en lasten mutaties reserves 2008-2012

Bron: CBS (Statline)

9% van de baten van gemeenten in 2013 komt uit inkomsten uit bouwgrondexploitatie; dus inkomsten in verband met de verkoop van bouwgrond. Maar wat zegt dat cijfer eigenlijk?

Niet alleen inkomsten, maar ook uitgaven

Bovenstaande grafiek maakt duidelijk dat gemeenten niet alleen inkomsten hebben, maar ook uitgaven. Ook blijkt dat die uitgaven in 2009 tot en met 2012 hoger waren dan de inkomsten. De totale uitgaven dalen wel vanaf 2008, maar onvoldoende om de nog sterkere daling van de inkomsten op te vangen. In 2013 is het verschil tussen de inkomsten en uitgaven een stuk kleiner dan de jaren daarvoor. De lijn met de begrote inkomsten en uitgaven laat zien dat gemeenten vanaf 2011 voorafgaand aan het jaar geen winstverwachting meer in hun begroting opnemen: gemeenten verwachten een neutraal verloop van de bouwgrondexploitatie.  

Maken gemeenten winst of verlies op de bouwgrondexploitatie?

De grafiek laat ook het jaarlijkse verschil tussen de inkomsten en uitgaven zien. Dit verschil is vanaf 2009 negatief en werd tot en met 2012 elk jaar groter. In 2013 is een ommekeer zichtbaar.

Meer informatie over bouwgrondexploitatie in het algemeen:

• Algemene informatie over gemeentelijk grondbeleid op Rijksoverheid.nl
• VNG handreiking grondbeleid voor raadsleden (2013) met uitleg over het begrip grondbeleid
• Notitie grondexploitatie van de commissie BBV 2012 met boekhoudkundige bepalingen  voor de gemeentelijke grondexploitatie
• Website van het CBS over het resultaat van de bouwgrondexploitatie 2009.
• Standpunt Rob/Rfv (Raad voor de financiële verhoudingen) over gemeentelijk grondbeleid 2015 ‘Grond, geld en gemeenten’

Detailinformatie per gemeente (bron: CBS-Statline)

• begrotingscijfers baten en lasten bouwgrondexploitatie 2008-2014
• jaarrekeningcijfers baten en lasten bouwgrondexploitatie 2008-2012

De overige middelen zijn een restpost waarin diverse kleinere inkomsten zijn samengenomen.

Bron: CBS: Informatie door gemeenten (in het kader van Informatie voor Derden (Iv3) aan het CBS geleverd, door het CBS gecontroleerd en eventueel gecorrigeerd) met bewerking door het ministerie van BZK. De cijfers voor 2013 hebben de status ‘voorlopig’. Zie voor een uitgebreide toelichting: Bronvermelding inkomsten gemeenten versie 2015-1.

De figuur betreft de inkomsten op basis van de jaarrekeningen 2013. Onder het kopje 'Verdere informatie' onderaan deze themapagina vergelijken we de inkomsten van gemeenten voor de periode 2008 tot en met 2015.

Verkoop goederen en diensten omvat een zeer diverse groep van inkomsten die varieert van inkomsten in verband met vuilverwerking (bijvoorbeeld van de milieustraat of de verkoop van compost), entreegelden, de verkoop van huizen of gronden van de gemeente, tot de uitleen van eigen personeel aan een andere organisatie.

Overige bijdragen (Rijks)overheid betreffen vooral inkomsten van organisaties die hoofdzakelijk gefinancierd worden door de overheid, zoals andere gemeenten, provincies, samenwerkingsverbanden, waterschappen, stichtingen, verenigingen en bedrijven. Het kan dan gaan om provinciale subsidies, aansluitbedragen voor afvoer van afvalwater, elektriciteit en dergelijke, vergoeding van schade of voor de verplaatsing van een bedrijf of sportveld. Een klein percentage omvat een restpost van inkomsten van de Rijksoverheid waarbij een aantal bijdragen (zoals investeringsbijdragen) verrekend zijn met andere Rijksbijdragen om aansluiting te houden met het totaalcijfer aan inkomsten dat het CBS publiceert op Statline.

Huren en pachten. De huuropbrengsten hebben bijvoorbeeld betrekking op vergoedingen voor het gebruik van gymnastieklokalen en sportaccommodaties. Bij pachten gaat het om de inkomsten die de gemeente als eigenaar van grond, binnenwateren en rivieren ontvangt in ruil voor het ter beschikking stellen van die grond, binnenwateren en rivieren.

Overige inkomsten

• ­Overdrachten (niet overheid) zoals subsidies van de Europese Unie;
• ­Vergoeding en verhaal: eigen bijdragen sociale uitkeringen;
• Opbrengst grondverkoop, niet zijnde grondverkoop in het kader van bouwgrondexploitatie.

Rente en winstuitkeringen. Het betreft ontvangen rente op leningen, deposito’s of kredieten die gemeenten met een andere partij zijn aangegaan en winstuitkeringen op aandelen die de gemeente heeft in bedrijven.

Vrijval voorzieningen. De vrijval van voorzieningen lijkt op het eerste gezicht hetzelfde als de eerder apart genoemde inkomstenpost onttrekking aan reserves. Toch is er op grond van het Besluit Begroting en Verantwoording een wezenlijk verschil tussen reserves en voorzieningen ondanks dat het allebei gaat om middelen die de gemeente heeft gereserveerd. Reserves zijn vrij te besteden en voorzieningen niet. Een gemeente kan een bepaald doel aan een reserve koppelen (bijvoorbeeld de bouw van een zwembad) maar als er nog geen contract met een bouwbedrijf is afgesloten, kan de gemeente ook weer besluiten om dat zwembad niet door te laten gaan en de spaarpot ergens anders aan te besteden. Bij een voorziening is die vrijheid verleden tijd door bijvoorbeeld dat contract voor de bouw van het zwembad over twee jaar waarvoor de aannemer al bezig is met de voorbereidingen. De gemeente kan daar dus niet meer onderuit. Voorzieningen lijken dan ook meer op schulden dan op reserves. De vrijval van voorzieningen betekent dat gemeenten uitgaven hebben gedaan die ze betalen met geld dat ze in het verleden apart hebben gezet.

Doorbelastingen. Deze inkomstenpost is een restcategorie met niet nader in te delen inkomsten als gevolg van boekhoudkundige techniek. Gemeenten kunnen hun inkomsten en uitgaven direct verantwoorden op producten zoals bijvoorbeeld groenvoorziening of het toekennen van paspoorten. Gemeenten kunnen uitgaven en inkomsten, die niet direct duidelijk bij een bepaald product horen, ook op een hulpproduct (een algemene kostenplaats) zetten. Denk bijvoorbeeld aan het salaris van de baliemedewerkers die zowel paspoorten verstrekt als werkzaamheden verricht voor bouwvergunningen. Het kan ook gaan om de verwarmingskosten voor het gemeentehuis. Aan het einde van het jaar bepaalt de gemeente een verdeelsleutel om die algemene kosten door te sluizen naar producten, bijvoorbeeld doordat de medewerkers de uren hebben bijgehouden die ze aan de verschillende producten hebben besteed. In de boekhoudkundige wereld heeft dit tot gevolg dat de uitgaven op die algemene hulpproducten via ‘verrekeningen’ (doorbelastingen) als uitgaven bij de eindproducten terecht komen. Die verrekening is een inkomstenboeking bij dat hulpproduct om alle uitgaven daar ‘weg’ te boeken zodat het verschil 0 is. De doorbelastingen zijn als inkomstenpost opgenomen om aansluiting te houden met de totale inkomsten die het CBS publiceert op Statline.

Rekeningresultaat (negatief). Via het rekeningresultaat zorgen gemeenten ervoor dat de uitgaven en inkomsten in de jaarrekening aan elkaar gelijk zijn, zoals voorgeschreven in artikel 42 van het Besluit begroting en verantwoording (BBV). Als een gemeente meer uitgaven heeft dan inkomsten is sprake van een negatief resultaat. Dit is dan zichtbaar aan de inkomstenkant van de jaarrekening. Als een gemeente meer inkomsten heeft dan uitgaven, is het resultaat positief, en te vinden aan de uitgavenkant van de jaarrekening. Het bedrag bij de inkomsten heeft dus alleen betrekking op die gemeenten die in 2013 een negatief rekeningresultaat hadden.

Statline overzicht positief en negatief rekeningresultaat 2013 per gemeente