Democratie
Er is volop politieke, maatschappelijke en wetenschappelijke aandacht voor het thema ‘democratie’. Het ministerie van BZK brengt ontwikkelingen, kansen en bedreigingen rond de democratie in beeld en speelt daar, waar nodig, met beleid op in.
Nederland kan buigen op een lange democratische traditie en dat is een groot goed. Het kunnen kiezen, meebeslissen en uitoefenen van democratische vrijheden en rechten heeft direct effect op het dagelijks leven van iedereen. Het is voor mensen beter toeven is in een democratie dan op een plek waar de willekeur regeert. Dat zien we in wereldwijde onderzoeken en ranglijsten. Er blijkt een positieve relatie tussen democratie en goed bestuur enerzijds en welvaart, welzijn en welbevinden anderzijds. Onze democratie staat in dergelijke vergelijkingen hoog aangeschreven.
Het doel van democratie is te komen tot maatschappelijk gedragen besluiten over collectieve aangelegenheden. Ondanks uiteenlopende belangen en opvattingen worden problemen vreedzaam opgelost. Dat gebeurt op een voor iedereen toegankelijke en transparante manier. Daardoor worden besluiten breed aanvaard en slepen conflicten niet voort.
De ruggengraat van de democratie is dat wij onze vertegenwoordigers kiezen in vrije en open verkiezingen. Iedereen kan kiezen en verkiesbaar zijn en daarvoor zijn in Nederland zo min mogelijk formele drempels. Het representatieve bestel dat zo tot stand komt, is niet het enige bestanddeel van een levende democratie. Inwoners, bedrijven, maatschappelijke organisaties en – groepen oefenen op diverse manieren invloed uit. Naast het stemmen bij verkiezingen, nemen burgers ook via andere kanalen deel aan de democratie, bijvoorbeeld via inspraak, burgerinitiatieven, politieke partijen, petities of protest.
De democratie in Nederland bestaat zodoende uit drie bestanddelen:
- Representatie: kunnen kiezen en gekozen worden
- Participatie: meedoen aan de democratie en invloed uitoefenen via diverse kanalen
- Deliberatie: meningsvorming en uitwisseling van ideeën en gezichtspunten
Subthema:
Uitgelicht
Democratie in actie
-
Toelichting & bron
Bron: Ministerie van BZK
Toelichting: Op steeds meer terreinen voelen gemeenten de urgentie van grote maatschappelijke opgaven. De energietransitie, aardgasvrije wijken, de Omgevingswet en de decentralisaties in het sociaal domein brengen ingewikkelde vraagstukken en uitdagingen met zich mee. Bij veel van deze vraagstukken is de rol van inwoners cruciaal. Daarom is het van groot belang dat inwoners gehoord worden en invloed hebben binnen hun lokale democratie op de keuzes die door het lokaal bestuur gemaakt worden.
Democratie in Actie ondersteunt gemeenten bij deze democratische vragen en uitdagingen. Dit samenwerkingsprogramma is een gezamenlijk initiatief van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK), de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), de beroeps- en belangenverenigingen en een groot aantal partners.
Democratie in Actie heeft zeven aandachtsgebieden:
1. Krachtige gemeenteraad
De gemeenteraad is het belangrijkste orgaan van de lokale democratie. De raad moet meebewegen met de veranderende samenleving om zijn rol goed te kunnen spelen.
2. Toegeruste politieke ambtsdragers
De kwaliteit van individuele volksvertegenwoordigers en bestuurders bepaalt voor een groot deel de kwaliteit van de lokale democratie. Democratie in Actie ondersteunt deze politieke ambtsdragers door het ontwikkelen van opleidings- en leerprogramma’s, maar ook door te kijken naar de persoonlijke opleidingsbudgetten.
3. Beter betrokken inwoners
Niet dezelfde mensen moeten meer mogelijkheden krijgen. Meer mensen moeten betere mogelijkheden krijgen! Inclusiviteit van de lokale democratie is daarom een belangrijk speerpunt. Iedereen moet mee kunnen doen.
4. Responsieve ambtelijke organisatie
Democratie in Actie zet in op de ontwikkeling van (democratisch) ambtelijk vakmanschap onder meer door hierop gerichte cursussen en leergangen te ontwikkelen en kennis en ervaringen te delen.
5. Krachtige lokale digitale democratie
Digitalisering is niet meer weg te denken uit de samenleving en het functioneren van de lokale democratie. Het biedt bijvoorbeeld allerlei mogelijkheden voor inwoners om op andere/nieuwe manieren betrokken te worden. Er komt een netwerk, waarbinnen projecten starten die een gerichte bijdrage leveren aan een krachtige digitale democratie. Een voorbeeld is de proeftuin voor het verder onderzoeken en (uit)testen van de toegevoegde waarde van (open source) digitale participatiemiddelen.
6. Vitale democratische gemeenschap
Een sterke lokale democratie vraagt om een gemeenschap die democratische waarden herkent en erkent. De lokale media spelen hierin een grote rol evenals een open overheid, die transparant is over haar eigen functioneren. Ook wordt bekeken hoe jongeren meer betrokken kunnen worden bij de democratie.
7. Weerbaar bestuur
Er is een Netwerk Weerbaar Bestuur dat actief inzet op een grotere weerbaarheid en op de integriteit en veiligheid van het lokaal bestuur. Ook wordt ingezet op het tegengaan van oneigenlijke beïnvloeding en ondermijning.
- Vergroten
- Download bestand
Achtergrond
Beleidsdocumenten
- Kamerbrief en voortgangsrapportage Versterking en vernieuwing van de lokale democratie (9 oktober 2020)
- Kamerbrief en voortgangsrapportage Versterking en vernieuwing van de lokale democratie (26 juni 2019)
- Kamerbrief Actieprogramma versterking democratie en bestuur (14 december 2018)
- Kamerbrief plan van aanpak voor versterking lokale democratie en bestuur (5 juli 2018)
Rapporten en publicaties
- Meer zicht op het democratisch middenbestuur (Stichting Kiezersonderzoek Nederland, 2021)
- De Tweede Kamerverkiezing van 2021: Corona, constanten, en voortgaande veranderingen (Tom van der Meer en Marcel Lubbers, september 2021)
- Representatief? - Een essay over diversiteit in de Nederlandse politiek (Universiteit van Amsterdam, september 2021)
- Bestraffen kiezers partijen die bestuursverantwoordelijkheid nemen? (COELO, december 2020)
- Lokale weerbare democratie - een normatieve verkenning (Universiteit Leiden, augustus 2020)
- Essay: Energie en democratie (Marcel Boogers, oktober 2019)
- Lokale partijen in Nederland (Tilburg University, oktober 2019)
- Democratische kernwaarden in het voortgezet onderwijs 2018-2019 (Universiteit van Amsterdam , oktober 2019)
- Genivelleerd mozaïek: de uitslag van de Provinciale Statenverkiezingen 2019 op de kaart (Josse de Voogd, september 2019)
- Lessen van het verkiezingsjaar 2019 (Tom van der Meer, augustus 2019)
- Politiek en sociale media manipulatie (Universiteit van Amsterdam, 2019)
- De ontwikkeling van democratische kernwaarden (Universiteit van Amsterdam, 2019)
- De kiezer (Stichting Kiezersonderzoek Nederland, 2019)
- Democratie dichterbij: lokaal kiezersonderzoek 2018 (Universiteit Twente, 2019)
- Aanhoudend wisselvallig: Nationaal Kiezersonderzoek 2017 (Stichting KiezersOnderzoek Nederland, 2018)
- Gedeelde waarden en een weerbare democratie (SCP, 2016)
Onderzoeksprogramma lokale partijen
- Lokale partijen in de praktijk (Democratie in actie, februari 2021)
- Lokale partijen in Nederland, een overzicht van kennis over lokale partijen 2002-2019 (Tilburg University, oktober 2020)
- Wethouders van lokale partijen in de regio, de provincie, Den Haag en Brussel (Universiteit Twente, oktober 2020)
- De lokale partij: profiel, organisatie en vertegenwoordiging (UT en RuG, oktober 2020)
- Bekend op straat en in de raad. Verkennend onderzoek naar de succesfactoren van nieuwe lokale politieke partijen (Tilburg University, 2020)
Websites
Over dit thema
Gemeenten kunnen gebruik maken van het aanbod van Democratie in Actie
Lokaal algemeen
Quick Scan Lokale Democratie: analyse-instrument dat inzicht geeft in de kwaliteit van de lokale democratie in uw gemeente.
Lokaal maatwerk
- Raad in Beraad: workshop met de gemeenteraad over de rol van de raad.
- Grip op regionale samenwerking: workshop met de gemeenteraad over regionale samenwerking.
- Versterking lokale driehoek: analyse en workshop met lokale driehoek van burgemeester, gemeentesecretaris en griffier.
- Right to Challenge-maatwerk: training met bewoners, ambtenaren en politici.
- Maatwerkondersteuning: op aanvraag.
Innovatietrajecten en leren van elkaar
Democratie in Actie biedt gemeenten de kans om te vernieuwen en om van elkaar te leren. Er zijn innovatietrajecten met gemeenten die zelf hebben aangegeven dat het noodzakelijk is nieuwe instrumenten of vormen te ontwikkelen. Ook is het waardevol dat gemeenten van elkaar leren. Zo kunnen zij inzichten opdoen en lessen trekken uit elkaars ervaringen. Het programma zet actief in op het ontsluiten van goede én slechte ervaringen. Zie meer informatie over Democratie in Actie op www.lokale-democratie.nl.