Keuzes bij nieuwe taken

In november 2019 kwam het Handboek departementale herschikkingen tot stand. Dit bevat afspraken die voor het Rijk gelden bij het opnieuw ordenen van taken tussen ministeries of bij de naamswijziging van een ministerie. Met deze spelregels is de rijksdienst beter voorbereid op eventuele herschikkingen bij een volgende kabinetsformatie.

Een nieuwe inrichting van een ministerie kan ook aan de orde zijn zonder zo’n herordening van taken. Het aantreden van een nieuwe minister of topmanager kan aanleiding zijn om de organisatie aan te passen. Daarnaast krijgt de rijksdienst met enige regelmaat nieuwe taken of worden bestaande taken anders ingevuld.

Daarbij staan de beslissers voor een aantal keuzes. Zij moeten bepalen welke manier van organiseren het meest in aanmerking komt. Kan de taak aan de markt worden overgelaten en onder welke voorwaarden? Komt een andere bestuurslaag dan het Rijk in aanmerking? Wanneer de rijksoverheid de taak gaat vervullen, is de vraag wat de beste vorm van organiseren is: als onderdeel van een ministerie, als een verzelfstandigde eenheid, als een stichting of andere privaatrechtelijke rechtspersoon of misschien als een adviescollege?  

Afspraken in één overzicht

Voor het omgaan met dergelijke vragen bestaan er (wettelijke) kaders. Zo zijn er kaderwetten voor zelfstandige bestuursorganen en adviescolleges. Bij andere onderwerpen (agentschappen, topstructuur en topformatie, functiegebouw rijk, planbureaus, inspecties) bestaan er interdepartementale regels. Een aantal functies in de rijksdienst, zoals directeur Financieel-Economische Zaken en secretaris-generaal, zijn in regelgeving nader omschreven.

Met al deze voorschriften is een basis aan normen beschikbaar. Hoe met deze normen wordt omgegaan, en hoe te handelen bij niet nader geregelde onderdelen van de organisatie van de rijksdienst, is vaak een kwestie van gevestigde praktijk. Soms is die neergelegd in brieven en nota’s aan de Tweede Kamer, of in besluiten of handreikingen van interdepartementale organen.

In een nadere schriftelijke reactie op het advies van de staatscommissie herziening parlementair stelsel heeft de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties aangekondigd de bestaande afspraken over de inrichting van de rijksdienst vast te leggen in een toegankelijk overzicht: "Er [komt] een handzaam en breed toegankelijk overzicht van de kaders en de do’s en don’ts voor de inrichting van de rijksoverheid, waarbinnen de rijksorganisaties op afstand hun plaats krijgen. Dit vergroot de toegankelijkheid en de kennis over de kaders.."